A.SES
Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir. Titreşim, bir cismin ileri geri gidip gelme hareketidir. Ses veren her şey titreşir. Titreşen cisimler ses oluşturur. Ses veren cisimler esnektir. Esnek olan cisimler ses dalgaları meydana getirebilir ve ses dalgalarını iletebilir.
Ses üreten varlıklara ses kaynağı denir.Ses madde değil, enerjidir.
Ses üreten varlıklara ses kaynağı denir.Ses madde değil, enerjidir.
Dünyanın her yerinde, yaşantımızın her anında farklı seslerle karşılaşırız. Bir yerde ses varsa orada mutlaka bir
cisim ileri-geri hareket ederek titrefliyor demektir. Titreşen cisimler ses meydana getirirler.Aslında tamamen sessiz bir ortam yoktur. Sessiz kabul ettiğimiz ortamlarda bile fark edemediğimiz
titreşimler sonucunda oluşan sesler vardır. Ancak bu sesler insan kulağının algılama sınırlarının dışındadır.
SES VE YAYILMASI:
Durgun bir suya hiç taş attınız mı? Atmadıysanız ya da attığınızda ne olduğunu fark etmediyseniz ilk fırsatta deneyin ve olanları gözlemleyin. Su dalgaları, taşın suya değdiği noktadan başlayan dairesel dalgalar şeklinde
yayılır. Bir diyapazonu titreşir hâldeyken su dolu bir kaba daldırdığımız zaman da aynı durumu
görebiliriz. Dalgalar taşın suya değdiği noktada belirgindir. Bu noktadan uzaklaştıkça giderek sönükleşir ve bir süre sonra kaybolur. Sesin yayılması bazı yönlerden su
dalgalarının yayılmasına benzerken bazı yönlerden benzemez. Örneğin ses de su dalgaları gibi bir noktadan başka bir noktaya doğru dalgalar şeklinde yayılır ve kaynaktan uzaklaştıkça sönükleşir. Fakat su dalgaları
suyun yüzeyinde yayılırken ses dalgaları tıpkı şişirilen bir balonun genifllemesi gibi kaynağından başlayarak her doğrultuda yayılır. Ses, kaynağın yakınında en şiddetli duyulur. Sesi oluşturan kaynaktan uzaklaştıkça sesin enerjisi azalır ve daha az şiddetle duyulur. Öğretmen kürsüden konuşurken öndeki öğrencilerin arkadaki öğrencilere göre daha iyi duymaları bu nedenledir. Sesin kaynaktan dışarı doğru her yönde yayılması ışığın yayılmasına benzer. Örneğin, sınıfın ortasında zil çaldığını düşünelim. Herhangi bir yerde oturan bir öğrenci zilin sesini duyabilir. Aynı şekilde sınıfınızın yanan lambasını sınıfınızın herhangi
bir yerinde oturan arkadaşlarınız görebilir. Fakat ışıktan farklı olarak ses dalgalarının oluşması ve yayılması
için maddesel bir ortama ihtiyaç vardır. Boşluk, içinde herhangi bir madde olmayan yerdir. Madde olmayan hiç bir yerde ses dalgası oluşmaz. Güneş’ten gelen ışınları görebiliriz. Güneş ışınları
uzay boşluğunu geçerek dünyamıza ulaşır. Fakat Güneş’te meydana gelen patlamaların çıkardığı
sesi duyamayız. Çünkü ses uzay boşluğunu geçip Dünya’mıza ulaşamaz. Yandaki çizimlerde de görüldüğü gibi bir saati hava dolu bir cam fanusun içine koyarsak alarmını duyabiliriz. Fanusun içindeki havayı bir pompa ile boşaltırsak artık sesi duyamadığımızı fark ederiz.
SES VE YANSIMASI:
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında yani madde ile karşılaştığında ışıkta olduğu gibi maddeden yansıyabilir, madde tarafından soğrulabilir veya maddeden geçebilir.
Sesin Yansıması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının bir yüzeye çarpıp geldiği ortama geri dönmesine sesin yansıması denir. Seste ışık gibi yansıma özelliğine sahiptir. Sesin yansıması için kullanılan yüzeyin ışıkta olduğu gibi düzgün ve pürüzsüz olması gerekir. Fakat yansımanın olabilmesi için yüzeyin parlak olmasına gerek yoktur.
Sesin yansıması olayında, ışığın yansıması olayında olduğu gibi yansıma kanunları geçerlidir. (Yani yansıtıcı yüzeye gelen ses dalgası, yüzeyin normali ile eşit açı yapacak şekilde yansır. Yansıma olayında daima gelme açısı yansıma açısına eşittir).
Yansıma olayında ses kaynağından çıkan ses dalgalarının çarptığı yüzeyin düzgün veya pürüzlü olması, yüzeyden yansıyan ses dalgasının miktarını değiştirmez. Yüzey düzgün ve pürüzsüz ise yansıma düzgün olacağı için ses dalgaları aynı doğrultuya gönderilir ve o doğrultuda ses şiddeti artar ve ses daha net duyulur. Yüzey pürüzlü ise yansıma dağınık olacağı için ses dalgaları farklı doğrultulara gönderilir ve (bir doğrultudaki örneğin kulak doğrultusundaki) ses şiddeti azalır.
(Yansıtıcı yüzey olarak düzgün ve pürüzsüz yüzey kullanıldığında sesin daha net duyulmasının nedeni, sesin o yüzeyde düzgün yansımaya uğramasıdır).
NOT :
Sesin Yansıması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının bir yüzeye çarpıp geldiği ortama geri dönmesine sesin yansıması denir. Seste ışık gibi yansıma özelliğine sahiptir. Sesin yansıması için kullanılan yüzeyin ışıkta olduğu gibi düzgün ve pürüzsüz olması gerekir. Fakat yansımanın olabilmesi için yüzeyin parlak olmasına gerek yoktur.
Sesin yansıması olayında, ışığın yansıması olayında olduğu gibi yansıma kanunları geçerlidir. (Yani yansıtıcı yüzeye gelen ses dalgası, yüzeyin normali ile eşit açı yapacak şekilde yansır. Yansıma olayında daima gelme açısı yansıma açısına eşittir).
Yansıma olayında ses kaynağından çıkan ses dalgalarının çarptığı yüzeyin düzgün veya pürüzlü olması, yüzeyden yansıyan ses dalgasının miktarını değiştirmez. Yüzey düzgün ve pürüzsüz ise yansıma düzgün olacağı için ses dalgaları aynı doğrultuya gönderilir ve o doğrultuda ses şiddeti artar ve ses daha net duyulur. Yüzey pürüzlü ise yansıma dağınık olacağı için ses dalgaları farklı doğrultulara gönderilir ve (bir doğrultudaki örneğin kulak doğrultusundaki) ses şiddeti azalır.
(Yansıtıcı yüzey olarak düzgün ve pürüzsüz yüzey kullanıldığında sesin daha net duyulmasının nedeni, sesin o yüzeyde düzgün yansımaya uğramasıdır).
NOT :
1- Metrodaki trenin sesinin uzaktan duyulması sesin yansıması ile ilgilidir. Trenin sesi trenden daha hızlıdır ve trenin sesi metronun duvarlarından yansımıştır.
2- Sınıfta iken koridordaki ses dalgaları havada ilerlerken koridorun duvarlarına çarpar. Bu ses dalgalarının bir kısmı duvara girer ve onun içinde yol alır. Duvarda ilerleyen ses, duvardan çıkar ve tekrar sınıftaki havada ilerleyerek kulağa gelir. Duvar sesin bir kısmını soğurduğu için sesin şiddeti sınıf içerisinde azalır.
3- Koridorda bağıran bir kişinin sesinin hem kendisi doğrudan hem de duvarlarda yansıması yayılır.
4- Boş odada çıkarılan ses şiddetlenmiş olarak duyulur. Şiddetli duyulan sesler, odaya eşya yerleştirildiğinde aynı şiddetle duyulmaz. Çünkü boş odada ses dalgalarının bir kısmı odanın duvarlarına çarpar ve tekrar odanın içindeki havada yansır. Bu yansıma tıpkı bir lastik topun duvara çarpıp geri dönmesi gibidir.
5- Yansıma olayında kullanılan yansıtıcı yüzey konumu değiştirilerek;
• Ses istenilen yöne yönlendirilebilir.
• Sesin daha uzaktan duyulması sağlanabilir.
• Sesin yansıma yönü değiştirilince duyulma mesafesi değiştirilir.
6- Banyo gibi bölümlerde yansıtma özelliği fazla olan malzemeler kullanıldığı için ses daha fazla yansır.
7- Spor salonlarında ses yansıması fazla olur. Salondaki sert ve düz yüzey ses enerjisinin büyük bir kısmını yansıtır.
8- Ses 340 m/sn hızla yayılır. Bir binanın önünde oluşan sesin binanın arkasında duyulmasının nedeni, sesin yan binalardan yansımasıdır.
9- Sesin yayılma özelliğinden yararlanılarak okyanusların derinliği ölçülebilir.
10- Tahta, üzerine düşen ses dalgalarının tamamına yakınını yansıtabilme özelliğine sahiptir.
b) Sesin Soğrulması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının, çarptığı yüzey tarafından tutulmasına soğurulma denir.
Maddelerin sesi soğurma özellikleri farklıdır. Sert ve düzgün yüzeyli katı cisimlerin sesi soğurma özelliği olmayıp bu cisimler sesi yansıtırlar. Yumuşak ve pürüzlü yüzeyler sesi daha fazla soğurabilirler.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında bir kısmı soğrulduğu için yüzeyin diğer tarafına iletilen ses dalgalarının şiddeti azalır.
2- Sınıfta iken koridordaki ses dalgaları havada ilerlerken koridorun duvarlarına çarpar. Bu ses dalgalarının bir kısmı duvara girer ve onun içinde yol alır. Duvarda ilerleyen ses, duvardan çıkar ve tekrar sınıftaki havada ilerleyerek kulağa gelir. Duvar sesin bir kısmını soğurduğu için sesin şiddeti sınıf içerisinde azalır.
3- Koridorda bağıran bir kişinin sesinin hem kendisi doğrudan hem de duvarlarda yansıması yayılır.
4- Boş odada çıkarılan ses şiddetlenmiş olarak duyulur. Şiddetli duyulan sesler, odaya eşya yerleştirildiğinde aynı şiddetle duyulmaz. Çünkü boş odada ses dalgalarının bir kısmı odanın duvarlarına çarpar ve tekrar odanın içindeki havada yansır. Bu yansıma tıpkı bir lastik topun duvara çarpıp geri dönmesi gibidir.
5- Yansıma olayında kullanılan yansıtıcı yüzey konumu değiştirilerek;
• Ses istenilen yöne yönlendirilebilir.
• Sesin daha uzaktan duyulması sağlanabilir.
• Sesin yansıma yönü değiştirilince duyulma mesafesi değiştirilir.
6- Banyo gibi bölümlerde yansıtma özelliği fazla olan malzemeler kullanıldığı için ses daha fazla yansır.
7- Spor salonlarında ses yansıması fazla olur. Salondaki sert ve düz yüzey ses enerjisinin büyük bir kısmını yansıtır.
8- Ses 340 m/sn hızla yayılır. Bir binanın önünde oluşan sesin binanın arkasında duyulmasının nedeni, sesin yan binalardan yansımasıdır.
9- Sesin yayılma özelliğinden yararlanılarak okyanusların derinliği ölçülebilir.
10- Tahta, üzerine düşen ses dalgalarının tamamına yakınını yansıtabilme özelliğine sahiptir.
b) Sesin Soğrulması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının, çarptığı yüzey tarafından tutulmasına soğurulma denir.
Maddelerin sesi soğurma özellikleri farklıdır. Sert ve düzgün yüzeyli katı cisimlerin sesi soğurma özelliği olmayıp bu cisimler sesi yansıtırlar. Yumuşak ve pürüzlü yüzeyler sesi daha fazla soğurabilirler.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında bir kısmı soğrulduğu için yüzeyin diğer tarafına iletilen ses dalgalarının şiddeti azalır.
SES VE YANKI:
Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp tekrar kaynağına dönmesi yankı olarak adlandırılır.
Yankı oluşabilecek yerler genellikle büyük duvarlar ve derin vadilerdir. Fakat sesi yansıtan
yüzeye çok yakınsak kaynaktan yayılan ses ile oluflan yankıyı birbirinden ayırt edemeyiz.
Bir kaynaktan çevreye yayılırken bir engele çarpıp kaynağa doğru geri yansıyan ses dalgalarına denir. Bir vadide ya da mağarada bağıracak olursanız, çıkardığınız sesin bir süre sonra tekrarlandığını işitirsiniz. Sesiniz, tıpkı ışığın bir aynadan yansıması gibi, vadinin yamaçlarından ya da mağaranın duvarlarından yansıyıp tekrar size dönmüştür, ama bu arada biraz zayıflamıştır. Sessiz bir caddede duvar kenarında yürürken, ayak seslerinizin yankısını, sanki ses duvardan geliyormuş gibi işitebilirsiniz. Duvara yaklaştıkça, ayak sesiniz ile yankısı arasında geçen zaman da giderek kısalır ve bu kısalma duvara yaklaşık 30 metre kalıncaya kadar sürer; ondan sonra da yankı artık işitilmez olur.
SESİN SOĞURULMASI VE YALITIMI
Sesin duvar gibi katı yüzeylere çarptığında bir kısmı yansırken, bir kısmı da iletilir.
Yan odada fliddetli çalmakta olan bir radyoyu duyabiliriz. Çünkü radyodan çıkan sesin
bir kısmı duvardan geçmiştir. Fakat sesin bir kısmı da duvar tarafından soğurulduğu
(emildiği) için kulağımıza gelen ses, radyonun bulunduğu odadaki kadar siddetli değildir.
Maddelerin sesi iletme özelliği sayesinde etrafımızdaki sesleri duyabiliriz. Ancak, fazla
gürültülü ortamlar bizleri rahatsız ettiği gibi çeşitli sağlık sorunlarına da sebep olabilir. Bu
yüzden bu tür ortamlarda ses yalıtımına ihtiyaç duyulur. Benzer şekilde ses yansıması da evlerimiz ve işerlerimizde bazı sorunlara sebep olabilir. Örneğin, sınıfımızda öğretmenimizi ve arkadaşlarımızı daha rahat duyabilmemiz için ses yansımasının çok fazla olmaması gerekir. Aynı şekilde müzik dinlerken de ses yansıması istenmez.
Ses şiddetini kontrol etmek için sesin nasıl iletildiği ve yansıtıldığı yanında sesin nasıl
soğurulduğunu da bilmemiz gerekir. Genellikle evlerimizde sesi soğuran maddeler vardır.
Bazı maddeler sesi daha çok soğururken bazıları daha az soğurur. Ses yalıtımı
sesi daha fazla soğuran maddelerden yapılır.
Kar yağdığında evinizin bulunduğu sokaktaki sesin önceki günlere göre azaldığını fark
etmişsinizdir. Sesin büyük bir kısmı kar tarafından soğurulur. Kar olmadığında, arabanın
motor sesi önce asfalta oradan da kulağımıza yansır. Bu sebeple sokaktan gelen ses
daha şiddetli duyulur.
Benzer şekilde ses yansıması da evlerimiz ve işyerlerimizde bazı sorunlara sebep olabilir. Örneğin, sınıfımızda öğretmenimizi ve arkadaşlarımızı daha rahat duyabilmemiz için ses yansımasının çok fazla olmaması gerekir. Aynı şekilde müzik dinlerken de ses yansıması istenmez. Ses şiddetini kontrol etmek için sesin nasıl iletildiği ve yansıtıldığı yanında sesin nasıl soğurulduğunu da bilmemiz gerekir. Genellikle evlerimizde sesi soğuran maddeler vardır.
Bir binanın duvarları ve tabanları yapılırken ses geçirmemesine önem verilmelidir. Tuğla ile sıva arasına ses yalıtım malzemeleri konularak yan ve alt dairelere ses gitmesi önlenebilir.Yandaki şekilde görüldüğü gibi arabaların egzozlarındaki susturucular ses şiddetini azaltmak için art arda odacık yapılarak ya da sesi soğurucu bir madde ile kaplanarak tasarlanmıştır. Bu odacıklar veya ses soğurucu maddeler oluşan motor sesinin büyük bir kısmını hapseder.Yeşil alanlar yaşamımızda çok önemli bir yere sahiptir. Soluduğumuz havayı temizledikleri gibi şehir gürültüsünün büyük bir kısmı bu yeşil alanlar tarafından soğurulur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder